الطلب و الارادة (کتاب)«الطلب و الارادة»، نام کتابی است، به زبان عربی که امام خمینی -رحمة‌الله‌علیه- آن را ناظر به مبحث طلب و اراده‌ای که مرحوم آخوند خراسانی به مناسبت، در بحث اوامر « کفایة الاصول » آورده است، تالیف نموده‌اند، لکن نسخه دست نوشته امام -رحمة‌الله‌علیه - علی الظاهر در طول سالیانی که ایشان در تبعید بوده‌اند، مانند خیلی از آثار دیگرشان از بین رفته است و کتاب حاضر با استفاده از نسخه‌هایی که شاگردان ایشان از نسخه وی استنساخ کرده‌اند، آماده شده است. ۱ - ساختار کتابکتاب، مشتمل بر یک مقدمه و سه مطلب است. امام خمینی در دوره دوم تدریس خارج اصول فقه، ذیل مبحث اوامر به مناسبت، به تدریس مبحث طلب و اراده پرداخته و سپس همان مباحث را در رساله‌ای جداگانه با عنوان الطلب و الاراده تالیف کرده و در آن ریشه‌های فلسفی، عرفانی و روایی و همچنین ارتباط آن با مسئله جبر و تفویض، سعادت و شقاوت ذاتی و موجبات این دو را بررسی کرده است. ایشان نگارش این رساله را در بیست و پنجم ماه رمضان ۱۳۷۱ قمری در شهر همدان به پایان رسانده است. در نگاه نخست، پافشاری برخی علاقه‌مندان به این مباحث و طولانی بودن مقدمات و مطالب موردنیاز، انگیزه امام خمینی از نگارش این کتاب را نشان می‌دهد؛ اما خود ایشان نیز به جهت دقیق بودن این مطالب و کثرت مقدمات آن که از درک بسیاری از افراد فراتر است، قصد داشته این مباحث را به فلسفه ارجاع دهد. کتاب الطلب و الاراده از نظر ساختار دارای یک مقدمه و سه مطلب کلی و یک خاتمه است. در مقدمه، وجود آراء و گفته‌های مختلف در بحث طلب و اراده به دلیل اختلاف در کلام نفسی دانسته شده است که ریشه در اختلاف متکلمان در صفات خداوند متعال دارد. اشاعره در این زمینه جانب افراط را گرفتند و قائل به اثبات صفات قدیم زائد بر ذات بودند و معتزله راه تفریط را پیموده و با قول به نیابت ذات از صفات، صفات را از ذات نفی کرده‌اند، ولی امام خمینی ضمن نقد هر دو دیدگاه، راه میانه را که اتحاد صفات با ذات است، برگزیده و با ادله عقلی و استناد به آیات قرآن، مذهب حق را در این مسئله توضیح داده است. برخی معتزله و امامیه، کلام حق‌تعالی را کلام لفظی می‌شمارند و آن را مربوط به مقام فعل می‌دانند، درحالی‌که اشاعره کلام را به دو قسم نفسی و لفظی تقسیم کرده‌اند. امام خمینی هر دو گفته را مخدوش می‌داند و ردّ می‌کند، زیرا کلام لفظی حادث است و حدوث و تجدد، بدون واسطه به خدا نسبت داده نمی‌شود همچنین باور اشاعره نیز به معنای قیام حلولی صفات به ذات است که این امر مستلزم تغییر در صفات و ذات و همچنین قوه نقص و ترکیب می‌شود. [۵]
خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۷، ص۱۳۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - گزارش محتوادر مقدمه کتاب، این مطالب مطرح شده است: مبنای اختلاف در طلب و اراده ، اختلاف در کلام نفسی و مبنای آن هم اختلاف متکلمین در اوصاف خدا است؛ بررسی و نقد گفتار معتزله در باره توصیف خدا به تکلم ؛ بررسی عینیت اراده خدا با علمش؛ بررسی و نقد کلام اشاعره در باره صفات خدا. ۲.۱ - مطلب اولمطلب اول، در بیان مهم‌ترین ادله اشاعره بر مطلوب خویش است [۶]
الطلب و الارادة ، امام خمینی -رحمة‌الله‌علیه-، ص۲۱.
و حاوی مطالب زیر می‌باشد:ثبوت طلب نفسی در اوامر امتحانی؛ پیرامون تکلیف کفار ؛ ابطال مذهب تفویض و جبر ؛ بیان مذهب حق ( الامر بین الامرین )؛ و... ۲.۲ - مطلب دوممطلب دوم، در بیان حقیقت سعادت و شقاوت [۷]
الطلب و الارادة ، امام خمینی -رحمة‌الله‌علیه-، ص۶۷.
و شامل مباحث زیر است:بررسی قاعده « الذاتی لا یعلل »؛ ذاتی نبودن وجود و عوارض و لوازم آن برای ماهیات امکانی؛ استناد کمالات به وجود ؛ و... ۲.۳ - مطلب سوممطلب سوم، در باره اختلاف آفرینش طینت سعید و شقی است [۸]
الطلب و الارادة ، امام خمینی -رحمة‌الله‌علیه-، ص۷۸.
و مشتمل بر مباحث زیر می‌باشد:عمومیت فیض خدای تعالی؛ منشا اختلاف نفوس ؛ بیان مفاد پاره‌ای از احادیث همچون «الناس معادن کمعادن الذهب و الفضة» و... پیرامون فطری بودن عشق به کمال و تنفر از نقص . ۳ - نسخه شناسینسخه حاضر کتاب را، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی رحمة‌الله‌علیه در سال ۱۳۷۹ برای اولین بار در یک جلد چاپ نموده است. ۴ - وضعیت کتابدر پایان کتاب، فهرست‌هایی به این ترتیب آمده است: ۱. فهرست آیات کریمه؛ ۲. فهرست احادیث شریفه؛ ۳. فهرست اسماء معصومین؛ ۴. فهرست اعلام؛ ۵. فهرست کتب وارده در متن؛ ۶. فهرست موضوعات. ۵ - پانویس
۶ - منبع• نرم افزار جامع اصول الفقه،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. |